U izdanju Muzeja grada Beograda i novosadske Matice srpske, objavljena je opsežna studija “Identiteti i mediji - umetnost Anastasa Jovanovića i njegovo doba“ (Beograd-Novi Sad, 2017). Publikacija je nastala kao rezultat trogodišnjih istraživanja sprovedenih povodom obeležavanja dva veka od Jovanovićevog rođenja. Igor Borozan i Danijela Vanušić okupili su tim vrsnih stručnjaka, istoričara umetnosti i istoričara koji su predstavili svestrano delovanje prvog srpskog litografa, fotografa i jednog od najvećih nacionalnih umetnika sredine 19. veka.

Monografsku publikaciju čini 18 autorskih tekstova koji osvetljavaju po jednu od izabranih tema u vezi sa pojedinim delima ili određenim aspektima umetnikove biografije. U radu o autoportretnoj delatnosti Anastasa Jovanovića, Igor Borozan ističe da je, nalazeći se u međuprostoru između dokumentarnosti i idealističke fikcije, umetnik sebe verbalizovao pisanom autobiografijom, kao i mnogobrojnim autoportretima u fotografskom mediju. Zlatan Stojadinović navodi manje poznate detalje iz Jovanovićevog života u Beču, s naglaskom na odnos sa grčkom zajednicom. Pored toga, autor daje i hronološki prikaz umetnikovih bečkih adresa.

U studiji Radomira J. Popovića prikazan je politički angažman Anastasa Jovanovića u korist dinastije Obrenović (bio je poverenik kneza Miloša, i upravnik dvora kneza Mihaila). Igor Borozan govori o mnogobrojnim Jovanovićevim radovima vezanim za Obrenoviće. Ekonomski i emocionalno vezan za članove ove dinastije, uradio je fotografije i litografije sa likovima srpskih kneževa. U dva teksta Danijele Vanušić data je analiza ideološkog konteksta Jovanovićeve litografske edicije “Spomenici Srbski“, u svetlu mita o srpskom zlatnom dobu, kao i tumačenja njegove obnove u skladu sa učenjem o božanskoj milosti i bogoizabranom narodu.

Saša Brajović piše o portretima Petra II Petrovića Njegoša, koje je od 1846. do 1851. u Beču uradio Anastas Jovanović. U narednom tekstu autorka izučava Jovanovićeve portrete kneza Danila I Petrovića Njegoša, nastale 1851-60. tokom saradnje umetnika i ovog crnogorskog vladara. Profesor dr Zvonko Maković govori o Jovanovićevim radovima koji se odnose na bana Josipa Jelačića (ulazak Jelačića u Zagreb, dan pre njegovog ustoličenja, i portret bana). U svom radu, Ivana Mance daje podatke o saradnji Anastasa Jovanovića i Ivana Kukuljevića Sakacinskog, za čiji je umetnički leksikon Jovanović izradio litografske portrete nekolicine umetnika (Dimitrije Avramović, Tripo Kokolja, Andrija Medulić i drugi).

Igor Borozan govori o Jovanovićevom bečkom iskustvu sa novim medijima, koje je umetnik prenosio u vizuelnu kulturu mlade srpske Kneževine. U tekstu Jelene Perać, autorka piše o crtačkoj delatnosti Anastasa Jovanovića. Usmerena prvenstveno na izradu skica i nacrta za dela izvedena u drugim tehnikama, ova delatnost je utemeljena na neoklasicističkim premisama o crtežu kao osnovi umetnosti, odnegovanim na Likovnoj akademiji u Beču. Milanka Todić govori o Jovanovićevoj fotografiji Milice Stojadinović Srpkinje. Sredinom 19. veka u umetnikovom bečkom ateljeu nastala je galerija portreta znamenitih ličnosti, među njima i portret “Vrdničke vile“, kako su ovu pesnikinju zvali njeni romantičarski savremenici.

U studiji “U sadejstvu dokumentarnog i režiranog“, Tijana Borić piše o Jovanovićevim fotografijama srpskih dvorova. Kao najreprezentativnije graditeljske celine i ključni dinastičko-državni toposi, rezidencijalni kompleksi srpskih vladara zauzimali su značajno mesto u plodnoj fotografskoj delatnosti ovog svestranog umetnika. Isidora Savić i Jovana Milovanović daju analizu Jovanovićevih fotografija Beča. U želji da sačuva sećanje na ključne topose grada u kom se školovao i delovao, on je značajne arhitektonske i spomeničke celine beležio u stereoskopskoj tehnici.

O značenju pojma “spomenik“ u Jovanovićevom delu “Spomenici Srbski“, govori rad Milana Popadića. Ono na šta se ova reč odnosila menjalo se tokom vremena - od raznovrsnih komemorativnih fenomena, preko brige o prošlosti, do normiranih umetničkih struktura. U tom smislu, Jovanovićeva litografska edicija može poslužiti kao uzorak za tumačenje ideje spomenika u srpskoj kulturi sredinom 19. veka. Tekst Veljka Džikića govori o konzervaciji i sistematskoj zaštiti Jovanovićeve fotografske zaostavštine. Na samom kraju knjige, Čedomir Vasić piše o novom čitanju dela opusa Anastasa Jovanovića u svetlu savremene medijske kulture i umetnosti.

Nova istraživanja predstavljena u monografskoj publikaciji “Identiteti i mediji - umetnost Anastasa Jovanovića i njegovo doba“ ukazala su da je kao vrsni vizuelni hroničar vremena, Jovanović svojim opusom postao prototip umetnika koji sjedinjuje osetljivost za aktuelna tehnička i tehnološka dostignuća sa njihovom odgovarajućom primenom u umetničkom, ali i širem društvenom okruženju. Kako se u središtu delatnosti i bogatog likovnog opusa nalazio proces uobličavanja raznolikih identiteta srpske države, Anastas Jovanović (1817-1899) s pravom je imenovan za prvog tvorca “modernog imidža“ devetnaestovekovne Srbije.

Siniša Kovačević,

istoričar umetnosti

(Iz štampanog izdanja novosadskog Dnevnika od 18. marta 2018.)

© Artis Center 2018