Beograd, 13. mart, 14:20

Malo nas je koji nismo opčinjeni umetnošću 19. i ranog 20. veka. Literaturom Tolstoja, Dikensa, Dostojevskog, Zole, Balzaka, Igoa ... ili muzikom Čajkovskog, Šuberta, Šopena. Šta tek reći o fascinaciji slikarima romantizma i neoklasicizma? Veličanstvenim platnima Delakroa, Engra, Alme Tademe, prerafelita, Džona Sardženta Singera ili Manea?

Kako to lepo definiše Boris Akunjin u serijalu romana o harizmatičnom detektivu Erastu Petroviču Fandorinu (Turski gambit, Krunisanje, Levijatan, Ljubavnici smrt - sad ćete možda imate više vremena za čitanje, topla preporuka!) - 19. vek je bio toliko elegantan da su u njemu i ubistva bila elegantna!

Iako ne verujemo u teoriju o elegantnim ubistvima, ova epoha je zaista imala poseban odnos prema nečemu što bismo nazvali estetikom smrti. Bilo je to vreme tuberkuloze kojoj su posebno "prijali" industrijski gradovi u nastanku, sabijanje u urbane prostore, rđav vazduh i još lošija pijaća voda, pa je romantičarski talas opijen svim tim splinom urbanog i dekadentnog konstruisao posebnu poetiku koja intuitivno, posredstvom umetnosti, povezuje erotično i mračno, lepotu i smrt. Iz tog spoja nastala su neka od najčuvenijih umetničkih dela. Od Dimine "Dame s kamelijama" do slike Marijane Stouks "Devojka i smrt", koju delimo u ovom postu. Romantizam je svemu davao jednu osobenu dimenziju prožetu snom, vizijama, heroizmom, pa je i realnost prečeste smrti od tuberkuloze, posebno mladih osoba, pretvorio u svojevrsni kult. Odu Erosu i Tanatosu.

Iako je slikarski motiv device i smrti poznat još renesansi kao svojevrsna alegorija prolaznosti, u epohi romantizma on će postati jedna vrsta simbola kojom dominira mračna, ali i uzvišena lepota.

Otuda i engleska viktorijanska slikarka austrijskog porekla, Marijana Stouks, slika jedan istovremeno zastrašujući, ali i uzvišen i elegantan prizor pun neobične ravnoteže linija i boja koje po sebi imaju simboličku vrednost. Crna za smrt, crvena za strast, koja se često povezuje sa autoerotizmom obolelih od tuberkuloze, ali i sa strašću za životom uopše (obratite pažnju kako devojka pokušava da otme pokrivač na kojem već sedi anđeo smrti - kakav simbol borbe za život) i bela za nevinost. Njena slika inspirisana je čuvenom Šubertovom kompozicijom "Devica i smrt", koju romantičarska publika sluša sa onom strašću s kojom mi danas uživamo u pojedinim muzičkim hitovima.

Ove naše crtice na temu umetnost i epidemija ne služe da vas uplaše, već da podsete na neka druga vremena u kojima su se ljudi, a pre svega stvaraoci, sretali sa bolešću i prolaznošću. Da obogate vaša saznanja, potaknu vas da ponovo zavirite među knjige, stare filmove ili mnogobrojne, zahvaljujući modernoj tehnologiji, dostupne virtuelne umetničke galerije. Mi i dalje verujemo da je vreme potrošeno na lepotu i znanje najbolja investicija i savršena preventiva.

Tamara Ognjević,

istoričarka umetnosti i pisac

© Artis Center 2020